Orosz István: cívisek ma már csak a köztemetőben vannak
Szerző: Szénási Miklós | szenasi.miklos@dehir.hu Közzétéve: 2013.04.11. 08:40 | Frissítve: 2013.04.11. 13:42
Debrecen – Máig aktívan dolgozik Orosz István történész, Debrecen 78 éves díszpolgára, akit a tanításról, a cívisvárosról, a kultúráról és a debreceniségről kérdeztünk. Interjú.
Dehir.hu: Hogy érzi magát Orosz István professzor? Hogy telnek napjai?
Orosz István: Köszönöm, egyre jobban érzem, hogy a 80 felé közeledem... Az a furcsa kettősség érvényesül, hogy fizikailag sajnos gyengébb vagyok, nehezen járok, csak bottal, ugyanakkor szellemileg meg jó erőben érzem magam.
Dehir.hu: Nem hiányzik a tanítás, a diákok?
Orosz István: Nem, mivel még az elmúlt évben is tanítottam. Sajátos módon a néprajzosoknál, ahol olyan témákról tartottam órákat, mint a magyar bortermelés, vagy a magyar mezőgazdaság múltja. De tagja vagyok a néprajzi tanszék mellett működő akadémiai kutatócsoportnak is. Igaz, csak június 30-ig, mert akkor majd döntenem kell, hogy a nyugdíjat, vagy ezt fogom választani. De a Történelmi Intézetben is voltak óráim még két évvel ezelőtt is, és a doktori vizsgáknál, habilitációknál is számítanak rám mindkét tanszéken. Időnként szoktam ugyan panaszkodni, hogy sok ez nekem, de ilyenkor a feleségem mindig mondja, hogy „bele is halnál, ha nem tartanál órákat”... Ma is van szobám az egyetemen, sőt azt kell mondanom, hogy most, nyugdíjasként kerültem olyan helyzetbe – miután eltöltöttem ötven évet az intézményben – hogy egyedül vagyok egy szobában.
Dehir.hu: Említette a mezőgazdaságot, a szőlőt. Sokan tudják, Debrecen mellett milyen erősen kötődik a Hegyalján található Mádhoz.
Orosz István: Mád már a legkevésbé van sajnos. A szőlőmet eladtam, mert ahhoz fizikálisan tényleg öreg vagyok, hogy törődni tudjak vele. A házam, meg a pincém megvan persze, még borom is maradt a korábbi évekből, de már egyre kevésbé jutok el Mádra – az idén még nem is voltam. A ház, amit apámtól örököltem, tavaly volt száz esztendős. Ez meg is látszik rajta. Tetőt kell cserélni, meg vezetékeket, hiszen még a múlt század 30-as éveiben vezette be apám a villanyt, tehát vagy nyolcvan éve. Rá kellene költeni néhány százezer forintot, hogy lakható legyen akkor is, ha én már nem leszek, hogy legalább a gyerekeim odajárjanak pihenni.
Dehir.hu: Néhány éve, 2008-ban megkapta a kitüntető Debrecen díszpolgára címet. Jár-e ez bármiféle kötelezettségekkel a hétköznapokban?
Orosz István: Nem Debrecenben születtem ugyan, de életem döntő részét itt töltöttem. Volt ugyan olyan szakasza az életemnek, amikor úgy éreztem, az amit debreceniségnek lehet nevezni, nagyon távol áll tőlem. Én ugyanis egy felvidéki, hegyvidéki ember vagyok, a feleségem viszont ős-debreceni, aki a családját a 16. századig vissza tudja követni. (Pontosabban én tudom, mivel én foglalkozom a város történetével...) Csak fokozatosan értettem meg, hogy az a magatartásforma, ami nekem kissé ridegnek tűnt, az inkább óvatosság. A debreceni ember nem könnyen tárulkozik ki, nem könnyen fogadja be az idegeneket – de ha egyszer befogadja, akkor nagyon. S valahogy lassan én is debrecenivé váltam: amikor elkezdték szidni előttem a várost, meg a debrecenieket, akkor felkaptam a fejem, hogy hohó, hát ez nem egészen így van, és kezdtem megmagyarázni, mit jelent debreceninek lenni... Erre jött az, hogy ez a város nem csak befogadott, hanem még díszpolgári címmel is megajándékozott. Ennél jobb érzés ritkán fogott el engem, mert elmondhattam, hogy mégis van ebben az országban tisztessége a tudásnak, az emberségnek. Életem egyik legszebb élménye volt, amikor díszpolgár lettem. Cserébe viszont úgy érzem, valóban képviselnem kell Debrecent, s ezt meg is szoktam tenni. S mivel közben az Akadémia is tagjai sorába választott, és a történészek közül én vagyok az egyetlen olyan akadémikus, aki vidéken él, ez is összekapcsolódik Debrecennel.
Dehir.hu: Ha Debrecen neve elhangzik, gyakran hozzáteszik: a cívisváros. Valóban cívisváros ma Debrecen?
Orosz István: Nem. Az igaz, hogy lehet megkülönböztető jegyként mondani rá ezt, de a kecskemétiek vagy a szegediek is ugyanúgy mondhatják, hogy ők cívisek, hiszen ez általános jelzője volt egykor a városi polgárnak. A debreceni értelemben vett cívis mezőgazdasági foglalkozású városi polgár volt. Ez a Debrecen valamikor a 19. század végén megszűnt, amikor nagyváros lett százezernél több lakossal. Még 1945-ig ugyan megmaradt az az óriási, 166 ezer holdas határa Debrecennek, ám igaza volt az én atyai jó barátomnak, Balogh Istvánnak, aki a legjobban ismerte a cívis életformát, és már negyven évvel ezelőtt azt írta, hogy cívisek ma már csak a köztemetőben vannak... Debrecen ma ugyanolyan nagyváros, mint az ország többi nagyvárosa. A hagyományokban viszont azt a puritán emberi magatartást jelölik a cívis szóval, ami a késő középkortól jellemezte a város lakosságát, s ami a mi örökségünk.
Dehir.hu: Ha cívisvárosnak eszerint nem is nevezhető Debrecen, kulturális központnak viszont igen. Mit gondol erről?
Orosz István: A kulturális élet színvonala mindenképpen megfelel annak a helyzetnek, amit az ország második legnépesebb városától megkövetelhetünk. Számomra óriási lépés volt a Modem létrehozása, és az ott megvalósult kiállítások sora. A levéltár és a Déri Múzeum is kétségkívül olyan nívót jelentenek, ami méltó a városhoz. A színház is óriásit lépett előre Vidnyánszky Attilával. Az igazi gondot azonban az jelenti, ha valaki feltűnik Debrecenben, s arra egy idő után mások is felfigyelnek, és végül elkerül a városból. Ez történt a Modem előző és most a színház igazgatójával is... S bár a magam részéről én ennek a területnek egyébként nem irányítója, hanem élvezője vagyok, úgy gondolom, más városokkal összevetve egyáltalán nem gyengébb a debreceni kultúra. Sokkal inkább olyan, amire oda kell figyelni, és komolyan lehet venni.
Dehir.hu: Történészként, tanár emberként generációk sorát bocsátotta ki a világba. A maiaknak milyen útravalót tudna adni, hogy boldog, elégedett emberek legyenek?
Orosz István: Amikor idekerültem 1953-ban, elsőéves egyetemi hallgató voltam egy szörnyű történelmi korszak kellős közepén. Akkor a legjobb tanács, amit egykori kedves mesteremtől, Szabó Istvántól kaptam az az volt, hogy túl fogjuk élni, fiam. A jövő akkor ezt jelentette Magyarországon. Ez a helyzet, hála istennek, megváltozott. Lehet azt mondani a 80-as évekről, hogy akkor feléltük a jövőnket, mert tényleg az történt. De az a fajta szocializmus, ami a 70-es és 80-as években itt létezett, az már nem olyan volt, mint a szomszédoké. Mint Romániában, ahol nem volt mit enni, vagy Csehszlovákiában, ahol nem lehetett megszólalni, nem is beszélve a Szovjetunióról... Az, amit mi gulyáskommunizmusnak neveztünk, egyfajta lehetőséget jelentett. Emlékszem rá, hogy amikor megjelent egy jeles szovjet delegáció egy neves közgazdász vezetésével, a fiatal kutatók lélekszakadva rohantak hozzá, hogy főnök, hát ez nem szocializmus, hiszen itt mindent lehet kapni... S ez tényleg így volt. Ehhez képest a 90-es évek változása azt jelentette, hogy a szabadság ízével is találkozhatott az én generációm. Nem értek egyet azokkal, akik azt mondják, hogy itt nem zajlott le a rendszerváltás. Az más kérdés, hogy magyar társadalom lényegesen többet várt, mint ami bekövetkezett. Azt hittük, hogy a szabadsággal együtt a jólét is eljön, s mi majd azonnal utolérjük a nyugati szomszédokat. Sajnos nemhogy nem értük utol őket, de történészként tudom, hogy a távolság nőtt a világ vezető hatalmai és Magyarország között. Ma messzebb vagyunk az Egyesült Államoktól vagy Németországtól, mint az 50-es évek elején.
Dehir.hu: Sokan ebből azt vonják le, hogy akkor minek volt ez az egész.
Orosz István: Hadd mondjam erre, hogy azt veszem észre a saját unokáimon, meg a velük hasonló korú mai 20-30 éveseken, hogy teljesen elbátortalanodtak azt látva, milyen gyorsan haladunk előre, miközben mégis egyre távolabb kerülünk a legjobbaktól. A 78 évemmel talán adhatok annyi biztatást ennek a generációnak, hogy ne adják fel, mert mindig akkor kezdődnek a bajok, ha elvesznek a célok. Ha azt mondom, úgysem tudom utolérni a nálam gyorsabban haladókat, akkor nem is fogom soha. A mai fiatalok, de a saját gyerekeim sem tudják felmérni, mennyivel jobban élünk ma, mint az 50-es és 60-as években. Amikor például nem lehetett például húst kapni. Nem volt a boltban. Miért nem mentetek a másikba, mondja erre az 52 éves lányom. Mert ott sem volt. S akkor mit ettetek? Paprikás krumplit. Vagy 6-7 évet vártunk arra, hogy egy Lada gépkocsi kiutalását megkapjuk... Mindezek alapján ha egy idősebb ember tapasztalatait is összevetjük a jelenlegi helyzettel, talán nem olyan sötét a kép. Amitől viszont igazán félek, hogy ez a sötét kép olyan ordas eszmék követőivé teheti ezeket az ifjakat, amelyekről azt hittem, hogy még egyszer ezek Magyarországon nem támadhatnak fel. Soronként tudnám történészként kimutatni, mikor olvastam ezekről először még a 30-as években... Mindez egy mai fiatalnak nem mond semmit, el sem hiszi, hogy amit ő most hall, azt már valaki leírta a 40-es évek elején, s hogy ennek milyen szörnyű következménye volt. Én csak azt tudom mondani, hogy sokat kell olvasni. Olyat is, ami nyomtatott formában van, mert nem elég csak az interneten tapasztalatokat szerezni. S főképpen a reményt nem szabad feladni, mert remény nélkül ez az ország soha az életben nem lábal ki a bajból. Mindig csak le fog maradni és sajnálni önmagát... Az önsajnálat pedig a legcsúnyább betegségek közé tartozik, amibe nem szabad elmerülni...
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)