Nyomozó szerepben Agatha Christie-vel
Szerző: Vojtkó Ferenc | vojtko.ferenc@dtv.hu Közzétéve: 2010.08.28. 16:35 | Frissítve: 2010.08.28. 16:35
Szeptember 15-én lesz 120 éve, hogy megszületett a világirodalom legsikeresebb detektívtörténeteinek szerzője Agatha Miller, ismert nevén Agatha Christie. Írni csak az első világháború után kezdett, alapozva a gyógyszerlaboratóriumi munkája során szerezett tapasztalataira. Első könyvét 1920-ban adták ki. Népszerű azonban csak 1926 után lett, miután megjelent Az Ackroyd-gyilkosság című krimije. S, hogy mennyire volt sikeres Agatha Christie, talán a Guinness Rekordok Könyvének összesítése mutatja: eszerint a Poirot- és Miss Marple-történetek Biblia és William Shakespeare művei után a legkeresettebbek és legolvasottabbak a világon.
Akkorát vágódott a tetőről lehajított kő, hogy szinte kiugrottam a fotelemből… Nem szoktam ennyire elragadtatni magamat egy könyv hatására, de abban a pillanatban mégis ez történt. Igaz, nem láttam, nem hallottam a dörrenést, de lélekben én is Mezopotámiában voltam. Mert, hogy a Gyilkosság Mezopotámiában című detektívregényt tartottam a kezemben.
Hogy miért történhetett ez velem? Mert szeretem a krimiket. De nem a mai tévésorozatokra gondolok. Azok számomra nem detektívtörténetek, inkább rosszul sikerült utánzatok. Olyanok, mint a porból készített burgonyapüré: látom magam előtt, megkóstolom és megállapítom, mégsem az. Hiányzik az eszenciája: a krumpli. Így vagyok a mai krimikkel is. Hogy miért mesélem most el mindezt? A napokban a kezembe akadt egy füzet, melyet a „krimikirálynő” születésének 120. évfordulója alkalmából adtak ki, és ettől újra felébredt bennem az „Agatha Christie-láz„. Ő aztán értett a jó krimiírás mesterségének minden fortélyához, a psziché ébrentartásának minden eszközét felhasználta. Patikamérlegen kimérve pontosan tudta, mikor, mivel lehet fokozni a hangulatot, mikor kell egy-egy olyan fordulattal előállni, amitől nem tudja az ember még hajnalban sem letenni a könyvet és inkább az olvasást választja alvás helyett: sokkal jobb ébren álmodni.
Meggyőződésem, hogy szerette az olvasóit a krimik koronázatlan királynője. Most, persze gondolhatják, melyik az az író, aki nem. De kérem, nem alaptalan a kijelentésem: mert ő nem csak az olvasás élményét adta köteteivel, nemcsak azt, hogy tőlünk távol lévő közösségbe, világba csöppenhetünk bele, és eltűnhetünk távoli nézelődőként a sorok között, hanem gyermekkori álmokat váltott valóra. Mert ki ne szeretett volna hajdanában, ifjú korában nyomozó lenni?! Könyvei olvasása közben azonban valóban detektívvé válhatunk.
De vissza a történethez: ott vagyunk a poros, tikkasztó régészeti ásatáson. Látszólag teljes a nyugalom, déli pihenőjét tölti mindenki, és egyszer csak… bekövetkezik, aminek egy krimiben meg kell történnie. Megérkezik és lesújt a halál.
Első körben mindjárt gyors számvetést végzek, kérdéseket tisztázok: gyilkosság, vagy baleset? Kérdések sorjáznak, nemcsak a könyvben, hanem bennem, az olvasóban is. És néhány sorral, oldallal később megrázom a fejemet: a kérdés nem kérdés, hát persze, hogy gyilkosság. Krimit olvasok! De ki követte el a bűnt? Agatha Christie mesterien értett ahhoz, hogy senki semmilyen módon ne tudja eldönteni biztosan, hogy ki az elkövető, és egészen a könyv utolsó lapjaiig így van ez. Minden szereplő kellőképpen sumákol ugyanis ahhoz, hogy gyanúba keveredjen. Így az én képzeletbeli listámon is hosszú névsor szerepel. Aztán szép lassan, egyesével húzom ki a megfelelő alibit igazolókat.
Egyik, az író munkásságát elemző írásban azt olvastam egy barátja tollából: Agatha Christie állítólag úgy dolgozott, hogy könyveit megírta az utolsó fejezetig, ezután megvizsgálta, ki a legvalószínűtlenebb gyanúsítottjelölt. Azután újra átdolgozta a kéziratot, elhelyezve benne a szükséges változtatásokat, melyekkel gyanússá tette a figurát. Hogy így volt-e, nem tudom, de azt igen, hogy két nyomozója zseniális módon gondolkozik, figyel, elemez, értelmez, és a legjobb pillanatban cselekszik. A nyomozási módszerekben nincs hiány. Az ember képzelőerejét felülmúló módon cselekszik Poirot és Miss Marple is.
Szeretem őket, főleg a kackiás bajszú belgát. Pedig akadnak rendkívül unszimpatikus húzásai. Ekkora egoista csak ritkán keveredik a könyvpapírra., de minden egyes bajuszfésülést, levendula igazítást és affektálást elfelejt és elnéz az olvasó, amikor dolgozni kezd. Fantasztikus!
És itt van ez a kedves, öreg hölgy: Miss Marple. Az ő módszerei teljesen mások. Egy ártatlan vénkisasszony, aki figyel, néz, mindent tud, mindenre emlékszik. Ha ezt lefordítom hazai viszonyokra, ő az a Mari néni, aki az ablakból figyeli az utca történéseit, amikor kell, megjelenik és még azt is jobban tudja, ami a mi dolgunk. Hozzáteszem: jó az ilyen szomszéd. Tökéletes figyelőszolgálat.
Miss Marple - Poirot-val ellentétben - szimpatikus az első pillanattól. Csendes, ezért a történetei sem viharosak, annál inkább izgalmasak. Minden üggyel kapcsolatban tud példát mondani a maga kis életéből, így azt a hatást kelti, hogy közeli ismerőse az emberi gonoszság mélységeinek, ám ezt rendkívül szelíden viseli.
Ismét elkalandoztam - nézzük csak tovább a mezopotámiai történetet: Ott vagyunk a forróságban a gyanúsítottakkal… és elkezdődik a találgatás. Akarva akaratlanuk, feleségem nagy bánatára, hangosan mesélem a sztorit. Az izgalmakat mindenképp meg akarom osztani vele. (Ő meg csak bánkódik, mert szeretné maga elolvasni. Eme konfliktus feloldásaként ma már ő olvassa először az új könyveket.) Ezzel pedig elkezdődik a találgatási verseny. Mi is nyomozóvá válunk, mi is gondolatban jegyzetelünk, figyelünk és vizsgálódunk. Még arra is igyekszünk figyelni, amire a jó öreg Poirot nem. (Felesleges, mert amire a kis belga nem figyel, az nem is fontos az ügy szempontjából!)
És mielőtt a könyv és az ügy megoldásához érnénk, megszületnek elméleteink. Sorba állítjuk a gyanúsítottakat, pro és kontra vádaskodunk és védünk is egyszerre. Azt hiszem, most tartozom egy vallomással: az esetek jó részében nem találjuk el a gyilkos személyét. Mert vagy rossz részletekre figyeltünk vagy rossz következtetéseket vontunk le, és hosszasan sorolhatnám amatőr nyomozói hibáinkat. Ez van. Ám Poirot minden alkalommal nyer és elcsípi a gyilkost, akárcsak Miss Marple.
(Agatha Christie 1890. szeptember 15-én született és 1976. január 12-halt meg. Az angol írónő „a krimi koronázatlan királynője”, 66 detektívregényt hagyott maga után. Könyveit hatalmas példányszámban adták el, ebben a tekintetben csak Shakespeare sikeresebb nála, s persze a Biblia kelt még el több példányban. A legsikeresebb könyve a Tíz kicsi néger, melyből 100 milliónál többet adtak el. Hercule Poirot 1920-ban született „A titokzatos styles-i eset” című könyvében, Miss Jane Marple pedig 1927-ben mutatkozott be „A kedd esti klub” című novellában.)
Vojtkó Ferenc írása
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)