Időutazás Debrecenben: séta az indóháztól a nagyerdei stadionig
Szerző: Árvay Sándor | arvay.sandor@dehir.hu Közzétéve: 2013.03.09. 11:50 | Frissítve: 2013.03.11. 09:27
Debrecen – Víztorony, Demke, Uránia Mozgó, Angyal Gyógyszertár, nagyszüleink korzózása a városháza előtt: régi képeslapokon éled újra a hajdani cívisváros.
Régmúlt időkbe visz vissza a Malompark üzletház emeleti galériájának kiállítása – nem csupán ezért, mert a fotográfiák városunk olyan épületeit, utcáit mutatják be, melyeknek manapság már hűlt helyük (sokszor a második generációs épület is emlék már csupán), de azért is különös időutazás e szemlélődés, mert maga a képeslap is eltűnőben van, leginkább csak gyűjtők mustrálgatják a dobozok mélyén porosodó kollekcióik képeit.
Bencze Tamás és Nagy Attila (valamint a március 17-ig megtekinthető kiállításnak otthont adó üzletközpont) most úgy döntött, az ismerkedés idejére megosztja velünk e kincses ládikók tartalmát, kalandozásra hívja a látogatót Debrecen és a képeslapok történetének tanulmányozására.
A két lokálpatrióta már hosszú ideje ügyködik az értékes gyűjtemény „leporolásán”, a város régmúltjával kapcsolatos kép- és ismeretanyag közkinccsé tételén – a 2002-ben megjelent Üdvözlet a régi Debrecenből címet viselő közös könyvükben a XIX. század végétől lehet nyomon követni a képeslapok (és az ismertető szövegrészek) segítségével lakóhelyünk városképének alakulását. A másik albumuk, a Boldog emlékű Debrecen 2006-ban jelent meg, s az olvasó szintén a postai fotográfiák segítségével barangolhat a bő egy évszázaddal ezelőtti cívisváros utcáin.
Az volt az időszak, amikor (a mostanihoz hasonló ütemben) alakult, módosult Debrecen arculata, egymás után jelentek meg a meghatározó épületek, s akkor vált elterjedté a turisztikai látványosságokat is megörökítő képeslap. Utazók, üzletemberek, távolba szakadt diákok, katonák küldték haza üzeneteiket – az egykori híradás mostanra kordokumentummá vált, hiszen arról számol be, milyen volt másfél évszázada a városunk, milyen volt az egykori képeslap.
A képeslap története a XIX. századig első feléig nyúlik vissza, akkoriban azonban még csak egyedi darabok készültek, s a litográfiai eljárással sokszorosított lapot utólag, kézzel színezték ki. Angliában a Charles Goodall & Son kiadóvállalat látott először fantáziát a tömegtermelésben, s árasztotta el az 1800-as évek második felében a brit piacot az ünnepi üdvözlőlapokkal. Az „igazi” képeslap születésének évét 1870-re teszik, amikor August Schwartz porosz könyvkereskedő bélyeg nagyságú képet nyomtatott egy levelezőlapra. A fotó- és nyomdatechnika fejlődésével egyre komolyabb lehetőségek nyíltak az üdvözlőlapok gyártására, s megkezdődött a fotográfiák levelezőlapra illesztése – divatba jöttek a városképek is. Az Osztrák-Magyar Postaigazgatóság már 1869-ben kiadott díszítetlen üdvözlőlapot, s aztán a Millennium esztendejében, 1896-ban jelent meg az a 32 lapból álló sorozat, amely fametszeteket és litográfiákat tartalmazott, Budapest és néhány vidéki város jellegzetességeit mutatta be, s egy részét már eredeti fényképek alapján sokszorosították.
A turizmus fellendülése nagyban segítette a műfaj megkedvelését, melynek népszerűségét mutatja, hogy ez időben megjelent a Képes Levelezőlap című szaklap is, sőt, 1900-ban már megrendezték az I. Nemzetközi Képes Levelezőlap Kiállítást, ráadásul Budapesten. Érdekes, hogy a nemzetközi „szabvány” szerint 1905 előtt csak a lapok képes oldalán levő parányi szabad helyre (vagy ami még rosszabb, a képet összefirkálva) lehetett írni – vélhetően azért, hogy a nagyobb bevételt jelentő, drágább postaköltséggel járó levélírásra ösztökéljék a feladót.
Manapság már bármilyen trükkel előállhat a posta, a képeslapküldést aligha támaszthatja fel – legalábbis nem terelheti saját fennhatósága alá. A mobiltelefonok és a tabletek világában, az sms, az e-mail gyorsabb, esetenként még olcsóbb is, mint a lelassult és megdrágult postai szolgáltatás. S bár kétségtelen, hogy a festészet sem szűnt meg a fényképezés feltalálásával, a mozi és a színház sem halt meg a televízió megjelenésével és a könyvek és az újságok is túlélik az internet elterjedését, a régi „technológia” egyre kisebb szerepet kap. Így van ez a képeslappal is.
Változott, változik Debrecen is. Képeslapokról csodálhatjuk meg, milyen elegáns épület volt az indóház, a II. világháborúban lebombázott Nagyállomás, e fotográfiák küldenek üzenetet arról is, merre parkoltak a fiákerek, s hogy a városháza előtt franciakert és kettős fasor futott, korzón és sétatéren flangáltak elődeink, hogy Izsó Miklós híres Csokonai-szobra nem onnan figyelte a Kollégiumot, ahonnan most teszi. Már csak az idősebbek tudják, hol volt az Uránia Mozgó (mai Kálvin tér), az Angyal Gyógyszertár (a Szent Anna utca sarkán), mi is az a Demke-központ, amely (az egykoron volt Meteor mozival szemben, a mai iskola helyén) annak idején bábaképzőként és városi szülőotthonként fél évszázadon át működött, s abban a korban a legtöbb debreceni itt látta meg a napvilágot.
Nem kell postabélyegző – csak egy kis városismereti kurzus – ahhoz, hogy kiderítsük, mikor készülhetett a Piacz-utcai képeslap: jár már a főutcán a villamos (tehát 1911 után vagyunk), áll a régi Alföldi-palota, de még nincs meg az új Aranybika és a Püspöki palota épülete (tehát 1912-es állapotot rögzít a fotográfia). Akkoriban kezdték építeni (Bálint Zoltán és Jámbor Lajos mérnöki elképzelései alapján) a régi Vármegyeházát, s már tervezőasztalon volt Korb Flóris nagyívű munkája a klinikai telep építésére, melynek legtöbb pavilonja 1914-1931 között készült el.
Látható az is, hogy 1913-ban már állt a víztorony, s de még nyoma sincs a Nagyerdei-stadionnak, mely 1934 júniusában nyitotta meg kaput.
Ma más a helyzet: még mindig áll az immár száz esztendős víztorony, de lábainál már csak néhány mementó őrzi a lebontott stadion emlékét.
Jövőre viszont már készülhet az új képeslap: előtérben a modern nagyerdei futballaréna, mögötte a város egyik jelképének számító víztorony.
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)