Március újjászületése
Szerző: Mazsu János | info@dehir.hu Közzétéve: 2011.03.15. 08:30 | Frissítve: 2011.03.15. 08:30
Március van, újra március van, mint százhatvanhárom éve, 1848-ban. A válság ellenére, vagy inkább a válság tüzében újjászületve, a magyarság újra alakítója lehet sorsának. A jelen kényszerzubbonya mellett újra távlatait is mutatja a jövőnk. Az alakítható jövő által vállunkra rakott felelősségünk, hogy múltunkat, hagyományainkat jó iránytűként használjuk.
Március, duzzadó kebel, optimizmus, csapkodó zászlók, hevület, ifjúság, meg nem alkuvás, forradalom, radikalizmus. Több generációba sulykolt-rögzült képzettársítások taszítják mindig hasonló értékelési pályára gondolkozásunkat, amikor 1848 márciusáról, a márciusi ifjakról hallunk.
Társadalmi mítosz
A ’48-as magyar forradalom centenáriumát követő magyar hivatalos történetírás évtizedekig – de a napi publicisztika még az elmúlt évekig is – sugalmazta és táplálta a mítoszt, hogy a társadalmi haladás és a demokrácia egyedül következetes képviselői 1848-ban a forradalmi ifjúság, a „királyokat akasztó” Petőfiék voltak. E mítosz szülői és táplálói Petőfi személyével megjelenítve a huszadik századi forradalmi, marxista „progresszív” baloldal előfutárait vélték felmutatni a márciusi ifjakban. Az elmúlt két-három évben pedig a forradalmi radikalizmus lassan hiteltelenségbe enyésző baloldali mitológiáját egy új erő, a nemzeti radikalizmus ereje éleszti újra. A múlt végképp eltörlése helyébe a közelmúlt – a rendszerváltás utáni két évtized – totális tagadása-eltörlése lépett.
Vajon valóban ők, a baloldali „progresszió”, a forradalmiság vagy a nemzeti radikalizmus 1848 márciusának, a márciusi ifjak utódai? Ők azok, akik a hagyományok értelmezésén-kisajátításán keresztül is megmutatják az utat a válságból egy „szép, új világba”, egy „szebb jövőbe"?
Alkotmányos forradalom
Ha a bal- és jobboldali forradalmi radikalizmus önmitizálását félredobjuk, mi az, ami a márciusi ifjúságról, 1848 polgári átalakulásáról formálódó nemzeti identitásunk tartós eleme maradhat?
Az 1848. március 15-i pesti megmozdulás élére állt fiatalok csoportja fiatal írókból, költőkből és egyetemi hallgatókból állt. A kisebb baráti társaságokból, körökből lazán szerveződő csoportosulás állandó magja 1847-48 fordulóján nem lehetett több 50-60 főnél. Egyik közös jellemzőjük, kohéziójuk talán legfontosabb elem radikális politikai szemléletük volt.
Radikalizmusuk azonban nem jelentette azt, hogy politikai filozófiájuk kiforrott, egységes volt. Még kevésbé jelentette azt, hogy szemléletük alapértékei azonosak lettek volna a polgári átalakulás vezető politikai erejének, a liberális ellenzék szemléleti értékeivel, és a különbség közöttük csupán a következetességben volt.
A magyar nemzeti liberális ellenzéki reformmozgalom politikai szemlélete az európai liberalizmus áramlatai közül az empirista-evolucionista iskolának (Montesquieu, Hume...) a hagyományaihoz állt közel. Bár a liberális ellenzék maga sem volt tagolatlan, a szabadság és tulajdon alapértékein túl közös volt felfogásukban a szembenállás a francia felvilágosodás absztrakt racionalizmusával, a természetjogi felfogással, a francia forradalom erőszakkultuszával.
A magyar nemzeti liberális ellenzék erőszak- és forradalomellenes volt, a békés, törvényhozás általi gyökeres reformokon („lawful revolution” azaz „alkotmányos forradalom” – Deák István amerikai magyar történész kifejezésével) keresztül kívánta elérni a polgári átalakulás, a fejlett térségekhez való felzárkózás feltételeinek megteremtését. Eszményük a törvény előtti egyenlőség, az alkotmányos képviseleti demokrácia volt, az egyéni, társadalmi és nemzeti szabadság garanciáit azonban nem pusztán az alkotmányban, az államhatalom megoszlásában látták. Szemléletük szerint a reális, örökölt jogok kiterjesztésével nem csak a magyar társadalom volt átalakítható modern polgári nemzetté, de az átalakulásban a társadalom nagy csoportjai érdekeinek összeegyeztetése, az „érdekegyesítés”, és a ráépülő nemzeti együttműködés lehetett az igazi garanciája az egészséges polgárosodásnak!
Kávéházi ifjak
1848 első hónapjaiban a pesti Pilvax kávéházban vitatkozó ifjú hírlapírók, költők, egyetemisták az új francia revolúció eseményeit elemezve mérlegelték a változások hazai esélyeit. Többségük a francia forradalomban találta meg példaképét, közös szemléleti gyökerük volt a francia felvilágosodás optimista racionalizmusa, a természetjogi-szerződéselméleti felfogás, amelyeknek követői az absztrakt társadalmi egyenlőséget és a ráépülő politikai demokráciát emelték normává. Rousseau nyomán hittek a társadalmi-politikai viszonyok radikális átalakíthatóságában és a radikális társadalomalakítás jogosultságában. E hitükből fakadt a márciusi ifjak radikalizmusa, nemzeti lobogásuk és egyszerre parttalan világforradalmi látomásuk. E gyökerekből táplálkozott erőszakkultuszuk, miközben a társadalmi átalakulások területén – absztrakt és radikális egyenlőségeszményük ellenére – nem mentek tovább a liberális ellenzék reformelképzelésein: a jobbágykérdést többségük megoldottnak hitte a jobbágyfelszabadítással, és kevesük kivételével elhatárolták magukat a városi plebejus elemek mozgalmaitól.
Kultúra és nyilvánosság
Akkor kit is, mit is képviseltek a márciusi ifjak, mi a jelentősége 1848. március 15-ének? A legutóbbi évtized művelődéstörténeti és sajtótörténeti kutatásai mutattak rá a korabeli kultúra és a nyilvánosság polgárosodásának, szerkezetváltozásának jelentőségére. A polgári-kispolgári olvasóközönség gyors gyarapodása az 1840-es években tette lehetővé, hogy irodalmár-művész értelmiségiek egyre nagyobb számban kiszakadjanak a tradicionális rendi-feudális szerkezetek függőségéből. Amíg a megelőző évtizedekben az egyházak mellett a nagybirtok igazgatása, a rendi alkotmányos intézményrendszer valamint a városi és központi kormányzati szakigazgatás foglalkoztattak iskolázott embereket, a kulturális értelmiség csak hivatalviselés mellett vagy főúri udvartartás házitanítójaként létezhetett. Az 1840-es években a tudományos kutatás intézményei mellett kialakult a színházakkal, a politikai és irodalmi sajtóval, könyvkiadással a fővárosban és a nagyobb városokban a kulturális nyilvánosság piaci típusú szervezete. Ez a piac a közvetlen intézményi vagy személyi függést eliminálta, a főúri mecénás helyébe a személytelenebb és absztraktabb fogyasztóközönséget állította.
Ez a kialakuló kulturális piaci mechanizmus volt az, amelyik a származást, kiváltságokat és rendi státuszt zárójelbe téve az egyéni szellemi-művészeti teljesítményt értékelte. S kiiktatva a hivatali szamárlétra grádicsait, ez a kulturális piac tette lehetővé, hogy rendi-feudális kötelékből kiszabadult értelmiségiek „avantgarde” mozgalma egyúttal az ifjúság generációs mozgalma is legyen. Így történhetett, hogy a 25 éves Petőfi, vagy a 28 éves Vahot Imre már az idősebbeket képviselte közöttük.
Hivatkozási pont: a nép
A márciusi ifjak a magyar társadalomfejlődés első öntudatos polgári értelmiségi csoportja. Radikalizmusuk, eltérő politikai-eszmei tájékozódásuk egyúttal értelmiségi emancipáció is volt a korabeli magyarországi viszonyok alól. Nem egy társadalmi rend vagy osztály törekvéseit fogalmazták meg, inkább absztrakt hivatkozási pontjuk volt az elnyomott nép. Ők jól látták, minek is köszönhetik létüket: tizenkét pontba sűrített programjuk élére nem véletlenül került a sajtószabadság követelése. Maroknyi ifjú tehetséges értelmiségi volt képes megragadni a történelmi pillanatot 1848. március 15-én. Élére álltak a pesti megmozdulásának és a polgári és nemzeti közösséggé válás élményét adták a magyarságnak. Fellépésük önmagában is elégséges érdem, hogy egy polgárosodni akaró nemzeti közösség szimbólumaivá váljanak.
De az is igaz, hogy a társadalmi viszonyok érdemi, gyökeres átalakulását a nemzeti liberális ellenzék kezdeményezésére az áprilisi törvények hozták meg!
Március van újra, mint akkor, 1848-ban. Lehet-e minden mitizálás nélkül is a kommunista diktatúra maradványain, a rendszerváltás utáni két évtized bizonytalanságán, és a gazdasági válság gyötrelmein túllépni kívánó nemzet számára tanulsága 1848 márciusának? Igen. De nem a társadalmi vagy nemzeti radikalizmus, nem a forradalmi erőszak, s nem is a többség rovására, hanem a többség előnyére végrehajtott, érdekegyesítő modernizáció, a közhatalom által biztosított rend („közbátorság”), törvény előtti egyenlőség, alkotmányos jogokon alapuló nemzeti közösség, és Európa élvonalához felzárkózás – ez a reformkor mértékadó summája a mának.
Ennyi év, ennyi megpróbáltatás után sincs más esélyünk a valódi felemelkedésre, mint 1848 napjaiban. Osztályharcos, etnikai-nemzeti csoportokat szembeállító forradalmi radikalizmus vagy a keveseket gazdagító modernizáció helyett – a nemzet többségének érdekeit összefogni képes, a társadalom többségének esélyt és jövőt nyújtani tudó kiegyensúlyozott gazdasági fejlődés, a nemzeti önrendelkezés alapjain magvalósuló európai integráció és az alkotmányos politikai demokrácia kiteljesítése.
Mazsu János, a Debreceni Egyetem történészének írása
HOZZÁSZÓLÁSOK (0)